ท่านที่ติดตามข้อเขียน สองตอนที่ผ่านมาได้ถามว่า ชีวิตการเรียนบาลีที่วัดขันเงินจะขาดแคลนตามที่เล่ามาตลอดเวลา หรือ มีเวลาที่พระภิกษุสามเณรได้ฉันอาหารอย่างอิ่มหนำสำราญบ้าง ตอบตรงๆตามความจริงชีวิตของพระภิกษุสามเณรในชนบทไม่มีความแน่นอน บางมื้อมีอาหารพออิ่ม บางมื้อไม่พอ แต่ไม่ถึงกับต้องอด เช่นบางวันบิณฑบาตได้ข้าวสุกมาแต่ไม่มีกับข้าว ดังที่หลวงพ่อปัญญานันทะเล่าให้ฟังว่า เมื่อท่านไปเรียนหนังสือที่วัดสามพระยาบิณฑบาตได้ข้าวสุกมาสามช้อน ได้ปลาทูทอดมาเพียงตัวเดียว ต้องแบ่งฉันเช้าครึ่งตัวและเพลครึ่งตัว นี่คือ สถานการณ์ที่เรียกว่าพออิ่ม คือ ไม่ถึงกับอดจนไม่มีอะไรตกท้อง พอมีบ้างแต่บางวันไม่ถึงกับอิ่ม

สมัยที่หลวงพ่อสดวัดปากน้ำภาษีเจริญ มาเรียนหนังสือที่วัดโพธิ์ท่าเตียนกรุงเทพมหานคร อาจารย์หยด ขจรยศ เคยเล่าให้ฟังว่า วันหนึ่งหลวงพ่อสดบิณฑบาตได้ข้าวมาน้อยพร้อมกับกล้วย จำนวนข้าวและกล้วยนั้นจำไม่ได้แล้ว เอาเป็นอันว่าได้ข้าวมาน้อยเพียงสองสามทัพพี กล้วยสองสามผล เมื่อท่านมาถึงวัด อาบน้ำล้างตัวเรียบร้อยแล้วนำเอาข้าวและกล้วยที่ได้มาบูชาพระพุทธก่อน แล้วท่านก็ขอเสสังมากำลังเตรียมตัวจะฉันอาหาร หมาแม่ลูกอ่อนท่าทางผอมโซ เดินเข้ามาหาท่าน ท่านสงสารแม่หมาจับใจจึง ตั้งใจว่าวันนี้จะนำเอาข้าวและกล้วยที่มีอยู่น้อยนิดนี้ให้แม่หมากินจะได้มีนมเลี้ยงลูก

ขณะที่เมตตาจิตของท่านเกิดขึ้นท่านเกิดปีติยิ่งจิตดวงหนึ่งผุดขึ้นมาอธิษฐานจิตว่า ในอนาตกาลขอให้ข้าพเจ้ามีโอกาสได้เลี้ยงพระภิกษุสามเณรสัก 500 รูป ครั้นอธิษฐานเสร็จแล้วท่านได้นำเอาข้าวและกล้วยน้ำว้าที่ได้มาให้หมาแม่ลูกอ่อนกิน ท่านเล่าว่ามันคงหิวมาก มันกินข้าวกับกล้วยน้ำว้าที่ท่านวางให้จนเกลี้ยงทั้งข้าวทั้งกล้วยไม่มีเหลือ การให้ทานวันนั้นท่านรู้สึกปีติ ไม่ได้ฉันอาหารไปหนึ่งวันเต็มๆ หากเราติดตามประวัติหลวงพ่อสดวัดปากน้ำภาษีเจริญ ก็จะทราบว่า หลวงพ่อมีโอกาสได้เลี้ยงพระภิกษุสามเณร 500 รูปหรือเกิน 500 รูปมานาน ตั้งแต่ท่านยังไม่มรณภาพ แม้ท่านมรณภาพแล้วลูกศิษย์ของท่านยังคงนำเงินที่ประชาชนถวายในเวลาที่มาเคารพศพท่าน ไปทำบุญถวายทานเลี้ยงคนอดอยากหิวโหยได้อย่างมากมายนับไม่ถ้วนถึงปัจจุบันนี้

ที่ยกมาเล่านี้เพื่อชี้ให้เห็นว่า ชีวิตของพระภิกษุสามเณรนักเรียนนักศึกษาไม่ว่าสมัยใดล้วนต้องเผชิญทุพพิกขภัยมาไม่มากก็น้อย หากไม่เรียกว่าอดอยาก แต่อาจจะเรียกว่า พออิ่ม สาถารการณ์แบบไข่เค็มฟองเดียว ข้าวสามช้อน หรือ ช้อนเดียว คือ สถานการณ์ที่เรียกว่า พออิ่ม หรือ แค่ได้ฉันแต่ไม่อิ่ม แม้ปัจจุบันนี้ทั้งในสังคมเมืองและชนบท สภาพแบบนี้ก็มีอยู่โดยทั่วไป เพราะชีวิตของพระภิกษุสามเณรส่วนใหญ่ ผูกอยู่กับประชาชนที่แบ่งอาหารที่ตนคิดว่าพออิ่มมาถวายบ้าง

ชีวิตประจำวันที่อาศัยการบิณฑบาตเลี้ยงชีพ ก็มีทั้งได้อาหารฉันจนอิ่มแปร้ พออิ่ม หรือ มีฉันแต่ไม่อิ่มสลับกันไป ไม่มีความแน่นอนจริงๆ หรืออาจจะพูดตามสำนวนที่พูดกันเท่ห์ๆว่า  ความแน่นอน คือ ความไม่แน่นอน

คงจะไม่มีใครปฏิเสธอีกว่า วันที่พระภิกษุสามเณรมีอาหารจนฉันไม่ไหว ก็คือ วันพระใหญ่ วันพระน้อย หรือ 8 ค่ำ 15 ค่ำ หรือ วันเทศกาล เช่น วันเข้าพรรษา วันสารท์ไทย วันเทโวโรหนะ วันเหล่านี้มีอาหารมากมายต้องรีบแบ่งให้ญาติโยม นำกลับไปบ้าน เพราะพระภิกษุสามเณรสมัยก่อนไม่มีตู้เย็น เมื่อฉันเสร็จแล้วไม่เก็บอะไรเอาไว้เลย ปฏิบัติตามพระวินัยข้อที่เน้นไม่เก็บสะสมอย่างถูกต้องเคร่งครัดจริงๆ ที่วัดขันเงินในวันเทศกาลต่างๆจะมีอาหารและผลไม้เหลือเฟือ พ่อหลวงเจ้าคุณฯจะบอกให้ญาติโยมช่วยกันจัดแล้วท่านจะเป็นผู้นำ เดินทางนำของกินเหล่านี้ไปเลี้ยงนักโทษที่เรือนจำอำเภอหลังสวน ท่านพูดกับพวกเราว่า เวลาเราอดก็อดกันไป หรือ ฉันตามมีตามเกิด แต่ถ้าเรามีอาหารเหลือเฟือเมื่อไรเราต้องนึกถึงคนที่อดอยากที่สุด ฉะนั้นคนที่อดอยากที่สุดที่เห็นได้ชัดขณะนี้ คือ นักโทษ พ่อหลวงจึงเลี้ยงนักโทษบ่อยๆ บางทีแม้มิใช่เทศกาล แต่ถ้าเจอคนใจบุญที่ชอบการทำทานอย่างแท้จริง พ่อหลวงฯจะบอกว่า ไปเลี้ยงขนมจีนนักโทษกันดีกว่า ส่วนใหญ่ถ้าพ่อหลวงฯดำริ ทุกคนจะร่วมมือและติดตามพ่อหลวงฯไปเลี้ยงนักโทษกับหลวงพ่อเสมอ

เมื่อเราเติบโตขึ้นนำแนวคิดและกิจกรรมที่พ่อหลวงสอนไว้ตั้งแต่เป็นสามเณร ก็พบว่า พ่อหลวงฯเป็นพระที่มีความเมตตากรุณาอยู่ในใจของท่านเสมอ การแสดงความกรุณาของท่านนั้น จะปี่ยมไปด้วยปัญญา มีความคิดที่คนอื่นคิดไม่ถึง เช่น ท่านคิดถึงนักโทษอยากให้เขาอิ่มเหมือนเราได้อิ่ม เพราะคนทั่วไปจะชอบให้ทานกับพระภิกษุที่ตนเองคิดว่าต้องเป็นพระอริยะ หรือมีปฏิปทาคล้ายพระอริยะจึงอยากจะถวายทานด้วย แต่หลวงพ่อไมได้คิดว่า ให้ทานแล้วท่านจะได้รับอานิสงส์อะไรตอบแทน แต่ท่านให้ทานด้วยความคิดตรงๆว่า ปรารถนาให้เขาได้รับประทานให้อิ่มและอร่อย เป็นความกรุณาซื่อๆไม่มีอะไรแอบแฝง ท่านทำบ่อยๆจนเป็นทาน เมตตาและปัญญาบารมีพรั่งพร้อมสอดคล้องถักทอไปด้วยกัน

ความกรุณาของพ่อหลวงฯไม่หยุดอยู่แค่คนเท่านั้น แต่ยังเผื่อแผ่ไปยังหมาวัดทุกตัวเรื่องมีอยู่ว่า เวลาพ่อหลวงฯออกบิณฑบาตนั้น จะมีหมาน้อยใหญ่ที่มีอยู่ทั้งหมดห้อมล้อมส่งเสียงเห่าหอนกันเป็นที่สนุกสนานเกรียวกราว เจอหมาในตลาดก็ชวนกันกัดบ้างไล่ฟัดกันบ้างตาประสาหมา ภาพเหล่านั้นเกิดจนชินตาเวลาที่พ่อหลวงฯออกบิณฑบาต ลูกศิษย์ก็ไม่มีใครกล้า ทำให้หมาเหล่านี้ห่างท่าน จนมีโยมคนหนึ่งอาสาเป็นผู้เข้าหาพ่อหลวงฯแล้วกราบเรียนว่า รู้สึกว่าหมาพวกนี้ติดตามพ่อหลวงฯเป็นฝูง ดูแล้วน่ารำคาญ บางทีเวลาคนตักบาตรแล้วนั่งลงไว้ก็ต้องไหว้หมาไปด้วย กลัวเขาจะพูดว่า เป็นถึงเจ้าคณะจังหวัดมีหมาเป็นบริวาร ผมขออนุญาตพ่อหลวงฯจัดการหมาพวกนี้ให้ไกลๆหลวงพ่อหน่อยนะครับ

หลวงพ่อเจ้าคุณฯนั่งอย่างครุ่นคิดใช้มื่อลูบแถวบริเวณริมฝีปากท่านครู่หนึ่ง ทีมงานที่ไปด้วยรู้สึกกระสับกระส่าย แล้วท่านก็เอ่ยทำลายความเงียบขึ้นว่า ปล่อยให้หมาตามไปอย่างนั้นแหละ เป็นถึงเจ้าคณะจังหวัดแม้แต่หมาสักตัวก็ไม่อยากตามหลัง พิจารณาแล้วจะขาดเมตตาไป

คำตอบของท่านคมคายลึกซึ้งแฝงไปด้วยความเมตตาพร้อมอารมณ์ขัน เรื่องก็ยุติลงแค่นั้น บรรดาผู้กล้าทั้งหลายออกมานอกกุฏิก็แซวกันว่า คงต้องปล่อยให้องครักษ์พ่อหลวงเจ้าคุณฯติดตามต่อไป แต่ต้องระวังอย่าให้ไปกัดใครเข้าเท่านั้น

ชีวิตพระภิกษุและสามเณรที่อาศัยบิณฑบาตเลี้ยงชีพเพียงทางเดียว ก็จะพบกับความไม่เที่ยงแท้แน่นอน สภาวะเช่นนี้สนับสนุนให้พระภิกษุสามเณรได้ฝึกฝนตนเอง ให้เป็นคนเลี้ยงง่าย มีความสันโดษพอใจในสิ่งที่มีอยู่ตรงหน้า ไม่ขวนขวายแสวงหาจนเป็นคนเห็นแก่กิน จะมีอาหารมากหรือน้อย ก็พึงยินดีตามที่มีอยู่ การอาศัยบิณฑบาตเลี้ยงชีพจึงเป็นวิถีแห่งการฝึกฝนตนเองวิธีหนึ่งที่ตกทอดมาแต่อดีตสู่ปัจจุบัน การบิณฑบาตเพียงอย่างเดียวทำให้ธรรมะอื่นๆอีกมากมายเจริญงอกงามขึ้น การได้ปฏิบัติพระธรรมวินัยที่พระพุทธเจ้าตรัสไว้อย่างดีย่อมพบความสุขตามสมควรแก่พระธรรมวินัยที่ได้ปฏิบัติดีแล้วนั้น

วันที่ 1 กันยายน 2564 เวลา 10.03 น.

วัดพุทธปัญญา เมืองโพโมน่า รัฐแคลิฟอร์เนีย

สหรัฐอเมริกา